Yüksek Lisans Adayı: Merve İlhan

EABD: Bilişim Sistemleri

Tarih: 27.08.2025 / 15:30

Yer: A-212

Özet: Bu tez, yapay zeka (YZ) teknolojilerinin günlük yaşamımızın her alanına hızla entegre olmasıyla ortaya çıkan kritik bir ihtiyaca odaklanmaktadır: YZ sistemlerinin sorumlu bir şekilde tasarlanması ve geliştirilmesi. Bu hızlı entegrasyonla birlikte, bu sistemlerin geliştirilmesinde yer alan paydaşların değer profillerinin etik karar alma süreçleri ve sorumlu YZ geliştirimi üzerindeki etkisi, önemli bir araştırma alanı haline gelmiştir.

İnsan değerleri, paydaşların etik karar alma süreçlerini önemli ölçüde etkilemektedir. İnsani değerleri özgenişletim-özaşkınlık ve yeniliğe açıklık-muhafazakarlık eksenlerinde gruplandıran Schwartz’ın Değerler Teorisi, insan değerlerinin (hazcılık, güç gibi) analizinde temel bir çerçeve sunmaktadır. Bu kuramsal çerçeve, YZ geliştirmesindeki paydaşların değer profillerinin analiz edilmesine rehberlik etmektedir.

YZ sistemlerinin etik açıdan güvenilir, adil, şeffaf ve hesap verebilir olabilmesi için yalnızca teknik gereksinimlerin değil, insan odaklı değerlerin de dikkate alınması gerekmektedir. Farklı paydaş gruplarının (geliştiriciler, yöneticiler, ürün sahipleri, veri bilimciler vb.) sahip olduğu insan değerleri, YZ sistemlerinin etik ilkelere uygun şekilde geliştirilmesinde belirleyici bir rol oynamaktadır.

Bu tez, sorumlu YZ geliştirmede etik karar verme ile paydaşların insani değerleri arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Araştırma, sistematik literatür taraması, uygun değer değerlendirme yaklaşımının seçilmesi ve 80 YZ uzmanının katıldığı bir anket aracılığıyla paydaşların değerlerinin ve YZ projelerinin etik boyutlarının değerlendirilmesini içermektedir. Bulgular tasarımcıların, Evrenselliğe ve Özaşkınlığa geliştiricilerden daha çok değer verdiğini ortaya koydu. Rol ve insani değerlerin aksine, katılımcıların cinsiyeti ve deneyim düzeyinin etik seçimlerini etkilediğini ortaya koymaktadır. Bu çalışma, YZ geliştirmede sıklıkla göz ardı edilen etik değerleri ve paydaşlar arasında değişen etik öncelikleri vurgulamakta, YZ geliştirmede etik uygulamalar ile paydaşlar arasındaki ilişkiyi ortaya koymakta ve paydaşlar arasındaki işbirliğini kolaylaştırarak paydaşların işbirliğini artırmayı amaçlamaktadır.